Mutlak butlan, bir işlemin doğrudan ve kesin biçimde hukuki sonuç doğurmaması anlamına gelir. Bu geçersizlik türü, tarafların iradesine bağlı olmaksızın mahkeme tarafından da resen (kendiliğinden) göz önünde bulundurulur.
Hukuk dünyasında bazı işlemler, şekil ya da içerik bakımından öyle ağır eksiklikler içerir ki, baştan itibaren geçersiz kabul edilirler. İşte bu durum, mutlak butlan olarak adlandırılır. Türk hukuk sisteminde mutlak butlan, hem medeni hukuk hem de borçlar hukukunda sıkça karşılaşılan bir kavramdır.
Mutlak Butlanın Hukuki Dayanağı
Mutlak butlan, Türk Medeni Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu’nda çeşitli hükümlere dayanır. Özellikle sözleşmelerin geçerlilik şartlarını düzenleyen maddelerde, bu tür geçersizlik hallerine yer verilir.
Örneğin:
-
Türk Borçlar Kanunu madde 27: “Kanuna, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür.”
-
Türk Medeni Kanunu madde 145: Evlenme engellerinden biri varsa evlilik mutlak butlanla hükümsüz sayılır.
Bu hükümler, hukukun temel ilkelerine aykırı işlemlerin hukuk düzeni içinde geçerli sayılamayacağını net biçimde ortaya koyar.
Mutlak Butlan Hangi Durumlarda Ortaya Çıkar?
Mutlak butlan kavramı çeşitli hukuki işlemlerde gündeme gelebilir. Aşağıda bu duruma örnek olabilecek bazı senaryolar sıralanmıştır:
–Kanuna Aykırılık
Bir işlemin içeriği kanuna açıkça aykırıysa, o işlem mutlak butlan ile geçersiz olur. Örneğin; uyuşturucu ticareti gibi yasal olmayan bir faaliyet için yapılan sözleşmeler baştan geçersizdir.
–Ahlaka Aykırılık
Toplumun genel ahlak kurallarına aykırı işlemler de mutlak butlan kapsamına girer. Örneğin, evli birinin başka bir kişiyle evlenme vaadi sözleşmesi yapması geçersizdir.
–Kamu Düzenine Aykırılık
Devletin temel düzenini ve toplumun menfaatlerini zedeleyen işlemler geçersiz sayılır. Örneğin; anayasal hakları ihlal eden bir anlaşma yapılamaz.
–Kişilik Haklarına Aykırılık
Bir kişinin onurunu, haysiyetini veya özel hayatını zedeleyen sözleşmeler de mutlak butlan kapsamındadır.
Mutlak Butlan ile Nispi Butlan Arasındaki Farklar
Hukuki işlemlerin geçersizliğinde iki ana kavram vardır: mutlak butlan ve nispi butlan. Bu ikisi arasındaki farklar oldukça önemlidir:
| Kriter | Mutlak Butlan | Nispi Butlan |
|---|---|---|
| Geçersizlik | Başlangıçtan itibaren geçersiz | İtiraz edilmezse geçerli |
| Kim İleri Sürebilir? | Herkes ve mahkeme resen | Yalnızca ilgili taraf |
| Süre | Süresiz olarak ileri sürülebilir | Belirli süre içinde ileri sürülmelidir |
| Düzeltme İmkanı | Yoktur | Düzeltme ile geçerli hale gelebilir |
Mutlak Butlanın Sonuçları Nelerdir?
Mutlak butlan ile geçersiz sayılan işlemler şu sonuçları doğurur:
-
İşlem hiç yapılmamış gibi kabul edilir.
-
Taraflar iade yükümlülüğü altına girer.
-
Mahkeme bu geçersizliği re’sen dikkate almak zorundadır.
-
Zamanaşımına tabi değildir; her zaman ileri sürülebilir.
-
Tarafların rızası, işlemi geçerli hale getirmez.
Mutlak Butlanla İlgili Yargıtay Kararları
Yargıtay kararları, mutlak butlan kavramının somut olaylara nasıl uygulandığını gösteren önemli örnekler sunar. Örneğin, bir evliliğin taraflardan birinin önceki evliliği sona ermeden yapılması halinde, Yargıtay bu evliliği mutlak butlan ile geçersiz saymıştır.
Mutlak Butlanın İleri Sürülmesi
Mutlak butlan, herhangi bir süreye bağlı olmaksızın her zaman ileri sürülebilir. Taraflar, üçüncü kişiler ya da mahkeme bu geçersizliği gündeme getirebilir. Bu yönüyle mutlak butlan, hukuk sisteminde oldukça güçlü bir geçersizlik türüdür.
Mutlak butlan, hukuki işlemlerin baştan itibaren geçersiz sayıldığı çok önemli bir kavramdır. Bu tür işlemler, toplumsal düzeni, kamu menfaatini ve bireysel hakları korumak amacıyla geçersiz kabul edilir. Kanuna, ahlaka, kamu düzenine veya kişilik haklarına aykırı bir işlemle karşılaşıldığında, bu durumun mutlak butlan ile hükümsüz olduğunu bilmek, hem bireyler hem de hukuk profesyonelleri açısından son derece kritiktir.